Тақырып бойынша сынып сағаты: "Сыпайы бас тарту: жоқ деп айтудың 6 тәсілі"

«Сыпайы бас тарту: «ЖОҚ» деудің 6 тәсілі»

тақырыбындағы сынып сағаты

Іс-шараның мақсаттары:

• Балаларды өз пікірлерін қорғауға және қысымға қарсы тұруға үйрету:
• Кездейсоқ адамдар ұсынған заттардан бас тарту қабілетін қалыптастыру;
• Төтенше жағдайларда шешім қабылдау қабілетін қалыптастыру;               

Кіріспе

«Жоқ» сөзін айту өте қарапайым, бірақ басқалар оны жиі және бейтарап қолданғанына қарамастан, көптеген адамдарға оны айту қиынға түседі. Көптеген адамдар адамға  бас тартумен жауап бере алмайды. Басқа біреуді ренжіткісі келмейтін адамдар бар, олар бас тартқан жағдайда қандай да бір жағымсыз салдарды күтіп, "жоқ" деп айтудан үзілді-кесілді бас тартады.

Көптеген адамдар "жоқ"деп қуана айтатын жағдайларда келіседі. Неліктен бұлай болады? "ИӘ" деп айту әлдеқайда оңай, өйткені мұндай жауап, ішкі зорлық-зомбылыққа қарамастан, көптеген адамдар үшін ыңғайлы. Адам қандай да бір өтінішпен келіскен кезде, көп жағдайда олар ризашылық пен өзіне деген оң көзқарасқа сене алады. Сыныптасыңызға, досыңызға немесе көшеде белгісіз өтіп бара жатқан адамға «Иә» дегенде, сіз өзіңізге деген ықылас пен жанашырлықты сезінуге барлық мүмкіндігіңіз бар.

Бас тарту олардың «жоқ» деп дәлелдеу қажеттілігімен тығыз байланысты, осылайша адамдар арасындағы жағдайды қыздырады. Бас тарту арқылы жауап бергенде, сіз өзіңізді дұрыс жасағандай сезінуіңіз мүмкін, бірақ соған қарамастан, сіз өзіңізді жеткілікті түрде жауап бермеген сияқты сезінуіңізге байланысты ішкі ыңғайсыздық пайда болады. Сіз тіпті адамға көмектеспегеніңіз үшін өзіңізді кінәлі сезінуіңіз мүмкін.

Жастары ересек жасөспірімдердің өзекті мәселелерінің бірі – қазіргі қоғам, сындарлы ынтымақтастық және өзара іс-қимыл мәселесі. Осыған байланысты, әлеуметтік қақтығыстар философия әлеуметтану, саясаттану, педагогика, психология және тағы да басқа көптеген ғылымдардың зерттеу тақырыбына айналып отыр. Қазіргі уақытта конфликтология ғылымы үлкен тәжірибелік мәнге ие болып отыр. Мүмкін, жақын арада мұндай пән мектепте оқытылатын шығар. Бұл тақырып біздің заманымыздағы өзекті тақырыптардың бірі. Атыс, шабуыл, төбелестер... Бұл – біздің уақыттың белгілері. Бұндайды естіп, көру  үшін, газеттті ашу немесе жаңалықтарды тыңдау жеткілікті. Біздің балалар біздің мектепке, соның ішінде менің сыныбымның оқушыларына қатысты тұлғааралық қарым-қатынас мәселесіне тап болады.

1. Теориялық бөлім

Сәлеметсіздер ме, қыздар! Кездесу кезінде адамдар ежелден бір біріне денсаулық тілеген: «Сәлеметсіз,  жақсы денсаулық!», «Денсаулығыңыз қалай?»

Біз де, бір бірімізбен амандасайық.

Мен біздің кездесуімізге өте қуаныштымын және сіз оқу сабақтарынан үзіліс жасап, достарыңыздың ортасында болып, араласып, көңіл көтергіңіз келетінін білемін. Өйткені, күлімсіреу мен күлкі - бұл бір килограмм денсаулық, сергектік пен жақсы көңіл-күй эликсирі.

Адам денсаулығы неге байланысты екенің еске түсірейік. (жауаптар)

Көбінесе адам денсаулығы оның өмір салтына байланысты. Сондықтан, біз өзімізге не пайдалы, не пайдалы емес екенін білуіміз керек. Біздің тез өзгеретін әлемде таңдау керек біз қалай өмір сүреміз, денсаулығымызда немесе ағынмен жүреміз және қайда жүзіп келетініміз белгісіз. Өз әлемімізді таңдап, өмірімізді құрастыра отырып, біз бір нәрседен бас тартуымыз керек, адамдарға «жоқ» деп айтуымыз керек.   

(1 слайд) Көптеген адамдар біреуден бас тартуға тура келеді деген ойдан қолайсыз жағдайға түседі. Бұл дағдыны меңгеру өте қарапайым.  

(2 слайд) «ЖОҚ» деп айтуды үйрену керек пе? Міндетті түрде! Сізде бұл әдеп әлі нашар дамыған болса, сіз шын мәнінде ЕРКІН АДАМ бола алмайсыз. Сіз өзіңізді толықтай жүзеге асыра алмайсыз. Сіз өзіңіз қаламайтын нәрсені жасауға мәжбүр боласыз. Сізге шынымен қатысы жоқ нәрсеге уақыт пен күш жұмсайсыз. Өзіңізге және айналаңыздағы адамдарға ашуланасыз.

«Жоқ» деп айтуға үйнеруге бола ма? Сөзсіз! Сіздің «жоқ» дегеніңіз берік, бірақ сонымен бірге әдепті және сізді кінәлі сезінбейтін етіп бас тартуды үйрену – бұл өте мүмкін міндет.

Әрі қарай, біз сенімді, сыпайы және зорлық-зомбылықсыз «жоқ» деп айтудың 6 қарапайым әдісін қарастырамыз…  

«Жоқ» деп айтудың 6 қарапайым тәсілі.

Өзіңіз қалағанша өмір сүру – бұл өзімшілдік емес. Өзімшілдік дегеніміз –басқалар сіздің қалауыңыз бойынша ойлауы мен өмір сүруі керектігі.

(3 слайд)1. Тікелей «жоқ» деу.

Бас тартқан жағдайда, әңгімелесушіге оның себебін түсіндіруі керек деген пікір бар. Бірақ кейде сіз оның нақты себебін айта алмайсыз.

Егер сіз оны ойлап таба бастасаңыз, ол ойлап табылған және шынайы емес болып көрінеді және оны әңгімелесуші байқауы мүмкін.

Өтірік айтып, ақталу сөздерін жол-жөңекей ойлағанша, жай тікелей «жоқ» деп айту оңай емес пе? Қарапайым, тікелей «жоқ» деген сөз түсінікті әрі сенімді естіледі. Ештеше қоспай, сіз жай ғана «жоқ» дей аласыз. Мұны сіз аңағұрлым жұмсақ түрде айта аласыз:

• Жоқ, мен бұны істей алмаймын.
• Жоқ, мен бұл іспен айналыспауды қалаймын.
• Жоқ, менің бос уақытым жоқ.

(4 слайд) Егер тікелей «жоқ» жеткіліксіз болса және сұхбаттасушы талап етуді жалғастыра берсе, әртүрлі айла-амалдар мен манипуляцияларға жүгінсе, сіз «бүлінген пластинка техникасын» қолдана аласыз. Оның мәні - сіз дәл сол қысқа бас тарту сөзін сөзбе сөз бірнеше рет қайталайсыз. Мысалы:

- Жоқ, мен оны істей алмаймын,  - дейсіз сіз.

- Өтінемін, соңғы рет! Сенен өтінемін,  - деп талап етеді басқасы.

- Жоқ, мен оны істей алмаймын, деп – сіз қайталайсын.

Арандатушылыққа жауап берудің қажеті жоқ. Оларды күтіп, тыңдау керек. Арандатулар бір-бірін алмастырады. Сондықтан қарсы болмаңыз, сұрақтар қоймаңыз. Тек «жоқ»деп қайталаңыз!

Бұл әдіс агрессивті және/немесе талапшыл адамдармен қарым-қатынаста өте тиімді, өйткені ол одан әрі келіссөздер жүргізу мүмкіндігін жоққа шығарады

(5 слайд) 2. Жанашырлық «жоқ».

Бұл әңгімелесушіге бас тартудың ең жұмсақ түрі. Бұл техниканың мәні мынада: сіз адамды мұқият тыңдайсыз, оның проблемасы туралы түсінігіңізді көрсетесіз, мүмкін жанашырлығыңызды көрсетесіз және соңында бас тартуды қосасыз.

Мысалы, сіз былай айта аласыз:

• Ия, мен саған оңай еместігін көріп отырмын, бірақ бұл жағдайда мен саған көмектесе алмаймын.
• Сенің шаршағаныңды мен түсінемін, бірақ сенің өтінішіңді орындай алмаймын.
• Сіздің  мәселеңіз шынымен де күрделі екен, бұл анық. Бірақ оны шешу менің қолымнан келмейді.

Егер сіздің жанашырлығыңыз шын жүректен болса, сіз бас тартудың себебі түсіндірудің қажеті жоқ.

Бұл әдіс сіздің сезімдеріңізбен ойнауға тырысатын адамдармен қарым-қатынас жасауда, сіздің аяушылығыңызды тудыруда немесе сіздің келісіміңіз қолдау мен жанашырлық сияқты маңызды емес жағдайларда тиімді.

(6 слайд) 3. Негізделген «жоқ».

Егер сізде бас тартуға елеулі себеп болса және оның сұхбаттасушыға айтуға дайын болсаңыз, онда негізделген бас тарту техникасы сізге сәйкес келеді. Осыдан кейін сіз қарапайым формуланы қолданасыз:

Мен мұны істей   алмаймын, өткені … (нақты себебін айтасыз).

Сонымен қатар, сіз бас тартудың «үш себеп бойынша» техникасын қолдана аласыз. Үш себеп неғұрлым сенімді және салмақты болып көрінеді, ал бас тарту сәтсіздік формуласы келесідей болуы мүмкін:

Мен бұны үш себеп бойынша орындай алмаймын...

Бұл техниканы қолданудағы ең маңыздысы – сіздің серіктесіңіз мәнің түсініп, дәлелдерде адаспауы тиіс.

Бұл әдіс бас тартудың өте сыпайы түрі болып табылады және оны ресми және бейресми жағдайларда қолдануға болады

Эта техника является достаточно вежливой формой отказа и может быть использована как в формальной, так и в неформальной обстановке. Ол әсіресе сізден үлкен адамдармен қарым-қатынаста немесе қызметтік сатыда жоғары лауазымға ие тұлғалармен қатынас кезінде қолайлы.  

(7 слайд) 4. Кейінге қалдырылған «жоқ».

Егер сіз мүлдем бас тартуды білмесеңіз және кез-келген сұранысқа автоматты түрде жауап берсеңіз, алдымен жауабыңызды кешіктіріп көріңіз. Бұл сізге уақытты үнемдеуге көмектеседі және қажет болған жағдайда жақын адамдарыңыздан кеңес алуға көмектеседі.

Сондай-ақ, бұл әдіс өз іс-әрекеттерін талдауға дағдыланған, өз іс-әрекеттеріне жиі күмәнданатын немесе қысқа уақыт ішінде өз мүмкіндіктерін бағалай алмайтын адамдар үшін өте қолайлы. Оның мәні-сіз бірден «жоқ» деп айтпайсыз, бірақ ойлануға уақыт сұрайсыз.  

• Мен саған қазір айта алмаймын, өйткені мен өз күнделігімдегі жазбаларымды көруім тиіс. Менің ертеңге деген жоспарларым нақты есімде жоқ.
• Жауап берместен бұрын, мен .... кеңесуім керек.
• Мен сәл кейінірек айта аламын ба? Менің ойлануым керек. ь.
• Мен өз мүмкіндіктерімді ақылға салуға уақыт керек. Мен саған қоңырау шаламын. Жақсы ма?
• Бұл – мен үшін жаңа ақпарат, мен бірден айта алмаймын. Мен жауап беру үшін соңғы мерзім қашан?

Әңгімелесушіге ойлану үшін уақыт керектігін айтып, сіз кішкене тайм-аут аласыз. Осылайша сіз асығыс, ойланбаған шешімдер қабылдаудан өзіңізді қорғайсыз. Және келіссөздерді жалғастыру үшін орын қалдырмайсыз.  

Бұл әдіс әсіресе қарсылықтарға жол бермейтін талапшыл, табанды адамдармен қарым-қатынаста қолайлы.

(8 слайд) 5. Ымыралы «жоқ», немесе жартылай «жоқ».

Қкей жағдайларда сіз әңгімелесушіге көмектескіңіз келеді, бірақ толыққанды емес, тек ішінара ғана. Бұл жағдайда әңгімелесушіге өз қызметіңізді ұсыныңыз. Бастысы, нақты болыңыз. Сіз не істеуге дайын екеніңізді және не істемейтініңізді дәл анықтаңыз:

• Мен сізге жиһазды жылжытуға көмектесуге дайынмын, бірақ заттарды қоюға емес.
• Мен сізді жұмысқа дейін жеткізе аламын, егер сіз 9:15 дайын болсаңыз.
• Менің саған күнде келуге мүмкіндігім жоқ, бірақ мен мұны әрбір сәрсенбі және жұма күндері істей аламын.

Егер сіздің шарттарыңыз қарсыласқа сәйкес келмесе, сіз оның өтінішінен бас тартуға құқығыңыз бар.

Бұл әдіс әңгімелесушіге көмектесуге дайын болған кезде де тиімді, бірақ оның шарттары сізге шындыққа жанаспайтын болып көрінеді және сіз өзіңіздің шарттарыңызды ұсынғыңыз келеді.

(9 слайд) 6. Дипломатиялық «жоқ», немесе ұсақ-түйектегі «жоқ».

Бұл сізге өзара қолайлы шешім табуға және бір уақытта сіз орындай алмайтын (немесе қаламайтын) позициялар бойынша сұхбаттасушыдан бас тартуға көмектесетін келіссөздерге шақырудың бір түрі. Алдыңғы техникадан айырмашылығы, сізде дайын шешім жоқ және сіз оны әңгімелесушімен бірге табуға тырысасыз. Сонымен бірге, сіз қолыңыздан келмейтін нәрсені жасаудан бас тартасыз.  

• Мүмкін, мен саған басқаша көмек көрсете алармын?
• Менде қазір дайын шешім жоқ. Мен мұны бірге шешуді  ұсынамын.

Сонымен бірге, ынтымақтастыққа үшінші тұлғаны шақыра отырып көмек көрсете  аласыз. Мысалы: «Мен мұндай сұрақтармен айналыспаймын, бірақ, Сіз қаласаңыз, мен Сізге сенімді маманды табуға көмектесе аламын...».

(10 слайд) «Жоқ» дей отырып, мынан есте сақтау керек:

- бұл сөз проблемалардан қорғай алады;

- егер оны сенімсіздікпен айтса, ол «иә» дегенді білдіруі мүмкін;

- табысты адамдар «иә» дегеннен «жоқ» дегенді жиі айтады;

- біз жасай алмайтын немесе жасағымыз келмейтін нәрселерден бас тарту арқылы өзімізді жеңімпаз сезінеміз.